Ibn Battuta

Tuwılǵan sánesi	24-fevral 1304
Qaytıs bolǵan sánesi	1368

Ibn Battuta yamasa Shamsiddin Abu Abdullah Muxammed ibn Abdullah al Lavatiy attanjiy (1304. 24. 2, Tanja — 1369, Fos) — ataqlı arab sayaxatshısı hám geografık, tariyxshı. Barbarlardıń lavat qáwmine tiyisli. Ibn Battuta 28 jıllıq sayaxatları dawamında qurǵaqlıq hám teńiz arqalı 75 mıń mil (120 mıń km) aralıqtı basıp ótken. Ibn Battuta 1325-jıl jazında Marakoshdan hajǵa baratuǵınlar kárwanına qosılıp saparǵa shıqqan hám derlik barlıq musılman mámleketlerinde bolǵan. Dáslep Mısır, Sham(Siriya ), Livan, Palestina, Mesopotamiyaǵa barǵan. 1332-jıl úshinshi ret Mekkege barıp haj saparında qatnasqan. Nil dáryasın jaǵalap taǵı Qohiraǵa qaytqan. Keyininen Ibn Battuta Jaqın Shıǵıs mámleketleri arqalı Turkiya hám Qırımǵa bardı. Itil (volga) dáryası arqalı Haji Tarxan (Astraxan) ǵa ótip, Altın Orda xanı Ózbekxannıń qabıllawında bolǵan; keyin Xorezm paytaxtı Úrgenishke kelgen. Onnan Buxara, Naqshab, Termiz, Samarqand, Balx hám Qabul, Mo'lton arqalı Hindstanǵa barǵan hám Deli sultanı Muxammed Tug'lıq sarayında derlik 8 jıl iyelik molikiyler qazısı lawazımında xızmet etken (Ibn Battuta Sherazda eki islamdaǵı mektepler — iyelik molikiyler hám shofi'iylar qazısı degen gúwalıq alǵan edi). Keyininen sayaxattı dawam ettirip Indoneziya hám Qıtayǵa barǵan. 1349 i. Marakoshqa qaytqan. 1349—52 jıllar arasında Ispaniyanıń arablar ıqtıyarındaǵı jaylarına, 1352—53 jıllarda Sudanǵa sayaxat etken. Ibn Battuta orta ásirdegi eń iri sayaxatshı bolıp, onı uzaq mámleketlerge sayaxat qılıwda jol qıyınshılıqları, mútájlik, qáwip-qáterler toqtata almaǵan. Ol barǵan mámleketlerdiń geografiyası, tariyxıy hám de ekonomikalıq, etnografiyalıq hám materiallıq -xojalıq turmısına tiyisli qımbatlı maǵlıwmatlar qaldırǵan. Ásirese, Orta Aziya qalaları, atap aytqanda, Samarqandtıń dúnyaǵa ataqlı sapalı qaǵazı haqqında jazǵanları itibarǵa ılayıq. Kulakiylar húkimranlıǵı dáwirindegi Irannıń ekonomikalıq hám materiallıq turmısı tolıq súwretlengen. Ibn Battuta iri sawdager de edi, sultanlardıń buyrıǵı menen geyde elshilik wazıypaların da atqarǵan. Ibn Battuta parsı hám túrkiy tillerdi de jaqsı bilgen. Onıń " Tuxfat an-nuzzor fi g'aroyib al-amsor hám ajoyib alafsar" (" Túrli qala hám saparlardaǵı ájayıbatlar gúwası bolǵanlar ushın sıylıq") shıǵarması Jaqın Shıǵıs hám Orta Aziya reorp. sı tariyxın izertlewde zárúrli derek bolıp esaplanadı. Bul dóretpe Ibn Battuta zamanındaǵı (turmısqa tiyisli) ádebiyattıń úlgisi bolıp, óz dáwiriniń kórkem ádebiyatqa baylanıslı hám psixologiyalıq esteliklerinen biri bolıp tabıladı. Ol ilimiy dereklerde " Sayaxatnama" dep ataladı. Ibn Battuta dóretpeleri 80 nen artıq Evropa hám Aziya xalıqları tillerine awdarmalanǵan. Ibn Battuta iskerligi ústinde ózbek alımı N. Ibrahimov izertlew jumısların alıp barǵan hám ol haqqında ózbek, rus, arab, inglis tillerinde dóretpeler jarattı.

Derekler

ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl